6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) md.329’da anonim şirketin tanımı yapılmış olup ilgili düzenleme gereğince “sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirketler” anonim şirket olarak adlandırılmaktadır.

   Anonim şirketler, yasal düzenlemelere aykırı olmamak kaydıyla her çeşit ekonomik amaç ve konu için kurulmaktadır. Ekonomik amaç ile anlatılmak istenen ise kazanç elde etmektir.

   Bu çalışmamızda, kazanç elde etmek maksadıyla anonim şirket kurmak isteyen kişilerin izlemesi gereken prosedür izah edilmiştir.

1. GENEL OLARAK

Anonim şirketlerin kuruluş işlemleri TTK md.335 vd. maddelerinde düzenlenmiştir.

Öncelikle belirtmemiz gerekir ki, tüm tüzel kişiliklerde olduğu gibi anonim şirketlerin de kurulabilmek için bir unvana sahip olması gerekmektedir (TTK md.18/1). Nitekim TTK md.339/2’de de anonim şirketin kuruluş aşamasında düzenlenmesi gereken esas sözleşmenin içeriğinde şirketin ticaret unvanının yer alması gerektiği açıkça ifade edilmiştir.

Anonim şirketlerde unvan “çekirdek” ve “ek” olacak şekilde iki kısımdan meydana gelmektedir[1]. TTK md.43’te unvanda yer alması zorunlu olan çekirdek kısımlar “şirketin işletme konusu” ile “anonim şirket” ifadesi olarak belirtilmiştir. Unvanda, çekirdek kısma ek olarak, yasal düzenlemelere aykırı olmamak kaydıyla, bazı ekler de yer alabilecek olup bu eklerin konulması isteğe bağlıdır[2].

2. KURULUŞ VE KURULUŞ TÜRLERİ

Mevcut TTK, artık yürürlükte olmayan 6762 sayılı Ticaret Kanunu’na (eTK) kıyasla anonim şirketlerin kuruluşunda önemli farklılıklar getirmiştir. Bunlardan en önemlisi anonim şirketlerin kurulması için gerekli olan asgari kurucu sayısıdır. Nitekim eTK’da yer alan md.277 düzenlemesinde bir anonim şirketin kurulabilmesi için en az beş kurucu ortağın olması hükme bağlanmışken yürürlükte olan mevcut TTK’da bu sistem değiştirilerek anonim şirketlerin tek kurucu ile de kurulabileceği düzenlenmiştir (TTK md.338/1).

Anonim şirketler beş farklı şekilde kurulabilmektedir. Buna göre anonim şirketler;

• Yeni kuruluş şeklinde (TTK md.335 vd.) kurulabilecektir. Burada, anonim şirket  kurmak isteyen kurucu ya da kurucular, kanuna uygun olarak düzenledikleri, sermayenin tamamını ödemeyi şartsız bir şekilde taahhüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı veya ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzaladıkları esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklayarak yeni bir anonim şirket kurmaktadırlar.
• Birleşme yoluyla (TTK md.136 vd.) kurulabilecektir. Burada, bir şirketin başka bir şirketi devralması (devralma yoluyla birleşme) yoluyla bir anonim şirket kurulabilecekken iki farklı şirketin bir araya gelerek üçüncü yeni bir şirket çatısında birleşmesi (yeni kuruluş şeklinde birleşme) ile de kurulabilecektir. 
• Bölünme yoluyla (TTK md.159 vd.) kurulabilecektir. Burada, bir şirketin tüm malvarlığı bölünerek başka şirketlere devredilerek (tam bölünme) bir anonim şirket kurulabileceği gibi, bir şirketin malvarlığının bir ya da birden fazla bölümü bölünerek başka bir şirkete devredilmesiyle de (kısmi bölünme) bir anonim şirket kurulabilecektir.
• Tür değiştirme yoluyla (TTK md.180 vd.) kurulabilecektir.
• Bir ticari işletmenin anonim şirkete dönüşmesi yoluyla kurulabilecektir.

Bir anonim şirketin kurulabilmesi için iki farklı tür mevcut olup bunlardan ilki “Ani Kuruluş”, diğeri ise “Payların Halka Arzı Taahhüt Edilerek Kuruluş” olarak belirtilmiştir. Aşağıda bu kuruluş türleri detaylandırılmıştır.

1. Ani Kuruluş

Esasen “ani kuruluş” anonim şirketlerin temel kuruluş yolu olup burada kurucular, kuracakları anonim şirketin sermayesinin tamamını taahhüt ederler[3]. Ani kuruluş “basit” ve “nitelikli” olarak ayrılmaktadır.

Basit ani kuruluşta, kurucu intifa senetleri, yüksek kurucu masrafları, bazı kişilere mali ayrıcalıklar sağlanması gibi anonim şirket paysahiplerinin ya da alacaklılarının menfaatlerini olumsuz yönde etkileyebilecek unsurlar bulunmamaktadır[4]. Burada, anonim şirketin sermayesi nakitten meydana gelmektedir, diğer bir ifadeyle ayni sermaye söz konusu değildir[5].  

Nitelikli ani kuruluşta ise; ayni sermayenin değerlemesi ile birlikte kabul edilmesi ve birtakım menfaatlerin onanması vb. bazı işlemlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir[6]. Bu kuruluş türünde ayni sermaye konulması söz konusudur ve kuruluş sürecinde bir işletme ve/veya ayın devralınmaktadır. Ayrıca kuruculara özel menfaatler tanınmakta ve bu nedenle de paysahipleri ve alacaklıların zarar görmemesi için kanun koruyucu hükümler belirlenmektedir[7]. Kuruculara veya yönetim kurulu üyelerine sağlanan faydalara örnek olarak ise, ücret, tahsisat ya da ödül verilmesi gibi hususlar verilebilir[8].

2. Payların Halka Arz Edilmesinin Taahhüt Edilmesi ile Yapılan Kuruluş

eTK’da düzenlenen tedrici kuruluş TTK’da kaldırılmış ve yerine pay taahhüt edilerek halka açık anonim şirket kurabilme usulü düzenlenmiştir (TTK md.346/1). İlgili düzenlemeye göre anonim şirketin esas sözleşmesinde taahhüt edilmiş olup da taahhüt sahiplerince, şirketin tescilinden itibaren en geç iki ay içinde halka arzedileceği esas sözleşmede belirtilmiş ve ayrıca garanti edilmiş bulunan nakdî payların karşılıkları, satıştan elde edilen gelirden ödenecek ve pay senetlerinin halka arzedilmesi sermaye piyasası mevzuatına göre yapılacaktır. Satış süresinin sonunda, payların itibarî değerlerinin, varsa çıkarma priminin karşılığı şirkete, giderler düştükten sonra kalan tutar ise, pay senetlerini halka arzeden pay sahiplerine ödenecektir.

3. KURUCULAR

Pay taahhüt ederek esas sözleşmeyi imzalayan gerçek ya da tüzel kişiler “kurucu” olarak nitelendirilmektedir. (TTK md.337/1). Diğer yandan, kurucular, pay taahhüt ederek esas sözleşmeyi, üçüncü bir kişinin hesabına imzaladıkları takdirde, bu kişi de kuruluştan doğan sorumluluk bakımından kurucu sayılacaktır. Söz konusu üçüncü kişi, kendisi hesabına iş gören kimsenin bildiği veya bilmesi gereken bir hususu kendisinin bilmediğini ileri süremeyecektir (TTK md.337/2).

4. KURULUŞ İÇİN GEREKLİ BELGELER

Bir anonim şirketin kurulabilmesi için gerekli olan belgeler TTK md.336’da açık bir şekilde belirtilmiştir. Bu düzenlemeye göre;

• Esas sözleşme

• Değerleme raporları
• Ayın ve işletme devralınmasına ilişkin olanlar da dâhil olmak üzere, kurulmakta olan şirketle, kurucular ve diğer kişilerle yapılan ve kuruluşla ilgili olan sözleşmeler

kuruluş belgeleridir. Bu belgeler, sicil dosyasına konulur ve birer nüshaları şirket tarafından beş yıl süreyle saklanır.

5. KURULUŞ İŞLEMLERİ

Bir anonim şirketin kurulabilmesi için yapılması gereken işlemleri sırasıyla şu şekilde belirtebiliriz[9]:

• Esas sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve bütün kurucuların imzalarının noterce onaylanması veya esas sözleşmenin ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzalanması (TTK md.339/1)

• Sermayenin yasal düzenleme ya da esas sözleşmede belirlenen usule uygun olarak ödenmesi
• Bakanlığın izni (gerekli olması halinde)
• Ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan

1. Esas Sözleşmenin Düzenlenmesi

Esas sözleşmenin yazılı şekilde yapılması, bütün kurucuların imzalarının noterce onaylanması ya da esas sözleşmenin ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzalanması şarttır (TTK md.339/1).

Esas sözleşmede yer alması gereken hususlar ise şunlardır (TTK md.339/2):

• Şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunacağı yer.
• Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde şirketin işletme konusu.
• Şirketin sermayesi ile her payın itibarî değeri, bunların ödenmesinin şekil ve şartları.
• Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları; belirli paylara tanınan imtiyazlar; devir sınırlamaları.
• Paradan başka sermaye olarak konan haklar ve ayınlar; bunların değerleri; bunlara karşılık verilecek payların miktarı, bir işletme ve ayın devir alınması söz konusu olduğu takdirde, bunların bedeli ve şirketin kurulması için kurucular tarafından şirket hesabına satın alınan malların ve hakların bedelleriyle, şirketin kurulmasında hizmetleri görülenlere verilmesi gereken ücret, ödenek veya ödülün tutarı.
• Kurucularla yönetim kurulu üyelerine ve diğer kimselere şirket kârından sağlanacak menfaatler.
• Yönetim kurulu üyelerinin sayıları, bunlardan şirket adına imza koymaya yetkili olanlar.
• Genel kurulların toplantıya nasıl çağrılacakları; oy hakları.
• Şirket bir süre ile sınırlandırılmışsa, bu süre.
• Şirkete ait ilanların nasıl yapılacağı.
• Pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının türleri ve miktarları.
• Şirketin hesap dönemi.

Yukarıda belirtilen hususlar esas sözleşmede yer alması gereken zorunlu hususlar olup emredici düzenlemelere aykırı olmamak kaydıyla bu hususlardan başka ilave düzenlemelere de esas sözleşmede yer verilebilecektir[10].

Diğer yandan; ilk yönetim kurulu üyeleri de esas sözleşme ile atanacaktır (TTK md.339/3).

2. Pay Bedellerinin Ödenmesi

Anonim şirketin kuruluş aşamasında, kanunda ya da esas sözleşmede belirlenen ve nakden taahhüt edilen pay bedelleri kurucular tarafından ödenmelidir. Esas sözleşmede aksi belirtilmediği sürece, nakden taahhüt edilen payların itibarî değerlerinin en az yüzde yirmibeşi tescilden önce, gerisi de şirketin tescilini izleyen yirmidört ay içinde ödenir. Payların çıkarma primlerinin tamamı ise tescilden önce ödenmelidir (TTK md.344/1). Bu düzenleme tek bir paysahibi olan anonim şirketler için de geçerlidir[11].

3. Bakanlığın İzni (Gerekli Olması Halinde)

TTK md.333/1’de “Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yayımlanacak tebliğle, faaliyet alanları belirlenip, ilan edilecek anonim şirketlerin Gümrük ve Ticaret Bakanlığının izni ile kurulacağı ve bu şirketlerin esas sözleşme değişikliklerinin de aynı Bakanlığın iznine bağlı olduğu” düzenlenmiştir.

15.11.2012 tarihli ve 28468 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Anonim ve Limited Şirketlerin Sermayelerini Yeni Asgari Tutarlara Yükseltmelerine ve Kuruluşu ve Esas Sözleşme Değişikliği İzne Tabi Anonim Şirketlerin Belirlenmesine İlişkin Tebliğ”de yer alan md.5’te de Bakanlığın iznine tabi olan şirketler aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:

Bankalar, Finansal Kiralama Şirketleri, Faktoring Şirketleri, Finansman Şirketleri, Tüketici Finansmanı ve Kart Hizmetleri Şirketleri, Varlık Yönetim Şirketleri, Sigorta Şirketleri, Holdingler, Döviz Büfesi İşleten Şirketler (Yetkili Müesseseler), Umumi Mağazacılıkla Uğraşan Şirketler, Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Şirketleri, Ürün İhtisas Borsası Şirketleri, Bağımsız Denetim Şirketleri, Gözetim Şirketleri Teknoloji Geliştirme Bölgesi Yönetici Şirketleri, Serbest Bölge Kurucusu ve İşleticisi Şirketler, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Şirketler (Portföy Yönetim Şirketleri, Aracı Kurumlar (Menkul Değerler/Kıymetler) Şirketleri, Yatırım Ortaklıkları (Menkul/Gayrimenkul/Girişim Sermayesi) Şirketleri, Gayrimenkul Değerleme Şirketleri, Halka Açık Şirketler, Varlık Kiralama Şirketleri).

Bu kapsamda; “Anonim ve Limited Şirketlerin Sermayelerini Yeni Asgari Tutarlara Yükseltmelerine ve Kuruluşu ve Esas Sözleşme Değişikliği İzne Tabi Anonim Şirketlerin Belirlenmesine İlişkin Tebliğ”de yer alan md.5’te belirtilmeyen anonim şirketlerin kuruluşunda Bakanlık’tan izin alınmasına gerek olmayacaktır. Kuruluşu izne tabi olmayan anonim şirketlerin kuruluş aşamalarında, sicil müdürlüğü tarafından, şirketin esas sözleşmesinde emredici hükümlere aykırılık olup olmadığı ve sözleşmede kanunen bulunması zorunlu unsurların yer alıp almadığı daha dikkatli ve detaylı bir şekilde incelenmelidir[12].

4. Ticaret Siciline Tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde İlan

Anonim şirket esas sözleşmesinin tamamı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının izniyle kurulacak olan anonim şirketlerde izin alınmasını, diğer şirketlerde ise şirketin kuruluşunu izleyen otuz gün içinde şirket merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan olunur (TTK md.354/1).

Bir anonim şirket, kurucularının, kanuna uygun olarak düzenlenmiş bulunan ve sermayenin tamamını ödemeyi şartsız taahhüt ettikleri esas sözleşmede yer alan imzalarının noterce onaylandığı veya şirket sözleşmesinin ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzalandığı tarihinden itibaren, üç ay içinde tüzel kişilik kazanamadığı takdirde, bu hususu doğrulayan bir sicil müdürlüğü yazısının sunulması üzerine, bedeller banka tarafından sahiplerine geri verilecektir (TTK md.345/2). Diğer bir ifadeyle, anonim şirket kurucularının, kanuna uygun olarak düzenlenmiş bulunan, sermayenin tamamını ödemeyi, şartsız taahhüt ettikleri esas sözleşmede yer alan imzalarının noterce onaylandığı veya şirket sözleşmesinin ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzalandığı tarihinden itibaren, üç ay içinde anonim şirket tescil edilmez ya da tescili reddedilirse, esas sözleşmenin imzası ve noter tarafından onaylanması ile oluşan ön anonim şirket artık kendiliğinden sona erecektir. Dolayısıyla, esas sözleşmenin noter tarafından onaylandığı tarihten itibaren üç ay içerisinde anonim şirketin tescil işlemlerinin yapılması gerekmektedir[13].

Anonim şirket ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanacaktır (TTK md.355/1).

Bir anonim şirketin kuruluşunda tescil edilecek olan hususlar şunlardır[14]:

• Esas sözleşme tarihi
• Anonim şirketin ticari unvan ve merkezi
• Anonim şirketin belirli bir süre için kurulmuş olması halinde, süresi
• Anonim şirketin sermayesi, ödeme usul ve koşulları, payların itibari değerleri ve mevcut olması halinde imtiyazlar
• Pay senetlerinin türleri
• Şirketin ne şekilde temsil edileceği
• Yönetim kurulu üyelerinin, şirketi temsile yetkili kişilerin isim-soyisim-unvan-adres ve vatandaşlık bilgileri
• Denetçi ya da denetim kuruluşuna ait isim-soyisim ve unvan bilgileri
• Anonim şirkette ilanların ne şekilde yapılacağı, yönetim kurulu tarafından alınan kararların paysahiplerine hangi usulle bildirileceği

Anonim şirketler tescille birlikte artık tüzel kişiliklerini kazanırlar. Tescilin bir diğer etkisi ise üçüncü kişiler nezdindedir. Nitekim, tescille birlikte artık üçüncü kişiler tescil ve ilan edilen hususları bilmediklerini ileri süremeyeceklerdir. Ancak bu durum tabi ki tescili gerekli olmayan ya da tescil edilmiş olmasına rağmen ilan edilmesine gerek olmadığı için ilan edilmeyen hususlarda geçerli olmayacaktır. Bu haller üçüncü kişileri bağlamayacaktır[15].